‘Dat naaistertje’, zo werd de befaamde Coco Chanel minachtend omschreven door haar tijdgenoot Paul Poiret. Hij viel haar aan op haar vrouw-zijn, maar feitelijk zag hij haar als grote concurrent. Tijden zijn veranderd. Nooit eerder stonden er zoveel vrouwelijke ontwerpers aan het hoofd van een modehuis als momenteel. Een perfect moment voor een tentoonstelling waarin sterke vrouwen in de mode centraal staan. Femmes Fatales, dit najaar te zien in het Gemeentemuseum Den Haag, is de eerste tentoonstelling in de modegeschiedenis die volledig is gewijd aan vrouwelijke ontwerpers. Ontwerpen zij anders voor vrouwen dan hun mannelijke collega’s? Wat is hun invloed? Wat betekent vrouw-zijn voor hun creaties? En wat is hun visie op mode? Er is werk te zien van Coco Chanel, Jeanne Lanvin, Elsa Schiaparelli, Mary Quant, Vivienne Westwood, Sonia Rykiel, Miuccia Prada, Maria Gracia Chiuri (Dior), Nederlandse grootheden als Fong Leng, Sheila de Vries en Iris van Herpen en vele anderen.

Maria Garcia Chiuri voor Dior, Miuccia Prada, Vivienne Westwood, Rei Kawakubo (Comme des Garçons), Sarah Burton voor Alexander McQueen en tot voor kort Phoebe Philo voor Céline. Stuk voor stuk powervrouwen. Met hun ontwerpen domineren ze de hedendaagse catwalks en sommigen zijn ware voorvechters van de vrouwenrechten of spreken zich expliciet politiek uit. Zo bestormde Kawakubo in de jaren 70 de Parijse catwalk met de naam Comme des Garçons, wat letterlijk ‘net als de jongens’ betekent. Westwood is al haar hele carrière politiek geëngageerd en zet zich in voor verschillende politieke overtuigingen en het milieu. Katherine Hamnett gebruikte in de jaren 80 het T-shirt als medium om zich uit te drukken. De foto waarop zij in protestshirt koningin Elizabeth de hand schudt, is wereldberoemd.

Meer recent verwees Maria Grazia Chiuri in haar eerste collectie voor Dior naar een lezing en publicatie van activiste en schrijfster Chimamanda Ngochi Adichie: ‘We Should all be Feminists’. Dit statement drukte zij voor de Spring 2017 collection op T-shirts die werden gedragen bij een op de New Look geïnspireerd ensemble. Ook een jaar later stelde Chiuri een prikkelende vraag via een T-shirtopdruk: ‘Why Are There No Great Women Artists?’ Chiuri zelf geeft aan dat de opkomst van Donald Trump, de women’s protest marches en de #metoo-beweging haar engagement in het publieke debat hebben aangewakkerd. Dat geldt ook voor Angela Missoni (Missoni). Voor haar najaarscollectie 2017 bracht ze zogenaamde ‘pussy hats’, ontworpen als protest tegen Donald Trump, van de straat naar de catwalk.

Met zulke krachtige vrouwen die niet alleen prachtige ontwerpen maken, maar ook lef tonen en duidelijke statements niet schuwen, is het nauwelijks nog voor te stellen dat de eerste vrouwelijke ontwerpers zich staande moesten houden in een mannenwereld. Tot aan de afschaffing van de gilden, na de Franse revolutie, was het kleermakersvak een mannenambacht, evenals dat van borduurder en rijglijfmaker. Vrouwen werkten als wollen- of linnennaaisters aan vrouwengarderobes, maakten onderkleding en kinderkleding of mooie decoraties voor japonnen. In de negentiende eeuw werkten steeds meer vrouwen als ‘couturière’, Frans voor ‘naaister’. Er moest echter een man aan te pas komen om het beroep een ‘upgrade’ te geven, want het was de Engelsman Charles Frederick Worth die de term ‘couturier’ in het leven riep. Niet lang daarna volgden vrouwelijke couturiers met een eigen couturehuis, zoals Jeanne Paquin en Jeanne Lanvin en later Gabriëlle ‘Coco’ Chanel, Madeleine Vionnet, Madame Grès (Alix Barton) en Elsa Schiaparelli. Als ware femmes fatales maakten deze dames, als hen dat zo uitkwam, handig gebruik van hun vrouwelijkheid. Zij zetten hun vrouw-zijn in om aan te geven dat alleen zij in staat waren ten volle te begrijpen hoe je het beste een vrouwenlichaam kunt kleden.

Na de Tweede Wereldoorlog verschenen visionaire ontwerpers als Mary Quant, Sonia Rykiel en Barbara Hulanicki (Biba) ten tonele. En ook deze jonge garde had volop aandacht voor vrouwelijkheid en comfort. De wikkeljurk die Diane von Furstenberg in de jaren 70 ontwierp lijkt nu zo vanzelfsprekend, maar was destijds een revolutie.



De tentoonstelling Femmes Fatales – Sterke vrouwen in de mode bevat werk van een indrukwekkende lijst vrouwelijke (inter)nationale ontwerpers. Naast wereldberoemde namen komen in de tentoonstelling ook vrouwen aan bod die achter de schermen van menig modehuis verstrekkende invloed hebben of hadden, maar compleet onbekend zijn in de modegeschiedenis.

Er verschijnt een rijk geïllustreerde catalogus (Nederlands- en Engelstalig) bij uitgeverij Waanders & De Kunst met medewerking van modejournalist Georgette Koning.

Coco Chanel, 1935 Foto: Man Ray. Man Ray Trust / ADAGP / Pictoright Amsterdam 2018/ Gemeentemuseum Den Haag

Rome was het centrum van de wereld in het begin van de Gouden Eeuw. Jonge schilders uit heel Europa trokken naar de Eeuwige Stad, waar – zo deed het gerucht de ronde – Caravaggio voor een revolutie had gezorgd. Een nieuw realisme in de schilderkunst, ongekend drama, het grote gebaar en een mysterie van licht. Dat moest je met eigen ogen zien. Utrechtse schilders Dirck van Baburen, Hendrick ter Brugghen en Gerard van Honthorst waren erbij.

Tussen 1600-1630, de kernperiode van het Europees Caravaggisme, werden in Rome 2700 kunstenaars geregistreerd, waarvan 572 buitenlanders. Ze bezochten dezelfde kerken en collecties. Ze spraken elkaar. En ze schilderden! Dezelfde thema’s, dezelfde inspiratiebronnen, maar in uitwerking totaal verschillend. Utrecht, Caravaggio en Europa belicht juist deze verschillen tussen de Europese navolgers van Caravaggio. Door de werken thematisch te presenteren is direct duidelijk dat iedere kunstenaar werkte vanuit zijn eigen culturele achtergrond.

Utrecht, Caravaggio en Europa brengt het Rome van 1600-1630 naar Utrecht. Met zeventig meesterwerken laat de tentoonstelling voor het eerst de Utrechtse Caravaggisten naast hun Europese collega’s zien: Italianen Caravaggio, Bartolomeo Manfredi, Cecco da Caravaggio, Giovanni Antonio Galli (Lo Spadarino), Giovanni Serodine, Orazio Borgianni en Orazio Gentileschi, Spanjaard Jusepe de Ribera, Fransen Nicolas Régnier, Nicolas Tournier, Simon Vouet en Valentin de Boulogne en Vlamingen Gerard Seghers en Theodoor Rombouts.

De tentoonstelling bevat ruim zestig bruiklenen, afkomstig uit museale en privécollecties in Europa en de VS, waaronder de Vaticaanse musea, het Louvre in Parijs, Galleria degli Uffizi in Florence, The National Gallery of Art in Londen en The National Gallery of Art in Washington, maar ook uit kerken in Rome.

Dat de schilderijen van de Utrechters zo herkenbaar Hollands zijn, heeft te maken met het nog verder doorgevoerde realisme van Caravaggio. Baburen en Ter Brugghen schilderden ook lelijkheid: knollen van neuzen, rotte tanden, vieze nagels. Aan Ter Brugghen komt zelfs de twijfelachtige eer toe de meest lelijke, maar ook de meest realistische baby te hebben geschilderd in de zeventiende-eeuwse schilderkunst.

inv.nr. 10786. Gerard van Honthorst. De koppelaarster 1625.
(c) Centraal Museum Utrecht / Tom Haartsen
Gerard van Honthorst deed het zeer goed in Rome. Honthorsts inventie op zijn scenes via een verborgen, indirecte lichtbron te verlichten werden zelfs zo beroemd dat hij de bijnaam ‘Gherardo delle Notti’ kreeg, Gerard van de Nachten. Hij kreeg – net als Dirck van Baburen – belangrijke opdrachten voor altaarstukken en van beide kunstenaars werden schilderijen aangekocht door belangrijke verzamelaars, zoals Kardinaal Giustiniani, een beschermheer van Caravaggio. Hun werk hing in de zalen van diens palazzo, naast dat van de Italianen, Vlamingen, Fransen en Spanjaarden.

De tentoonstelling volgt de drie Utrechters op hun Rome-avontuur, maakt inzichtelijk wat het met hen deed, en toont hun mooiste werk.

De tentoonstelling werpt een nieuw licht op het Internationaal Caravaggisme. Geldt Caravaggio wel als de belangrijkste inspiratiebron voor de Utrechters Baburen, Honthorst en Ter Brugghen?

Bij Utrecht, Caravaggio en Europa verschijnt een gelijknamige catalogus met essays van Dr. Ashok Roy, Dr. Bernd Ebert, Prof. Dr. Helen Langdon, Dr. Liesbeth M. Helmus, Dr. Marten Jan Bok en Prof. Dr. Volker Manuth.

'Changing times'

In de bovenzaal van Museum Land van Valkenburg is van 13 januari t/m 24 maart 2019 een bijzondere expositie te bezichtigen van kunstenaarskoppel Peter Bertus en Chris Roovers. Bijzonder omdat Peter Bertus in 2018 is overleden, en deze expositie samengesteld werd zonder zijn aanwezigheid.

Peter Bertus (1944-2018) was tekenaar, etser en schilder. Hij genoot zijn opleiding aan de Academie Artibus te Utrecht en aan de Jan van Eyck Academie in Maastricht. Jarenlang werkte hij als illustrator voor Dagblad de Limburger en als docent bij Kumulus. Vanaf de vroege jaren negentig heeft hij zich volledig toegelegd op vrij werk, werk in opdracht en het etsen van de historische stad Maastricht. Deze expositie laat vooral de grote diversiteit van zijn werk zien. Getoond worden waterval-schilderijen geïnspireerd op zijn reizen in IJsland en Noorwegen, en de doeken met stranden en stenen van de Bretonse kust. Vroeg academiewerk met vrije grafiek, portretten en abstract werk completeert het beeld van zijn ontwikkeling als kunstenaar.

Chris Roovers (1952) kwam na haar opleiding aan de Academie voor Beeldende Vorming in Amersfoort terug naar Maastricht en werkt sindsdien als keramiste in een oud schoolgebouw aan de voet van de Sint-Pietersberg. De liefde voor het materiaal is voelbaar in haar werk. Naast klassiek gelieerde vormen is er haar vrije, zeer persoonlijke werk dat altijd vanuit een verhaal ontstaat. Puur autonoom werk en gebruiksvoorwerpen wisselen elkaar af. Het doorgeven van het plezier dat het omgaan met klei kan betekenen doet Chris via cursussen, die in haar werkende leven een constant en belangrijk onderdeel zijn geworden. In deze expositie is de diversiteit van haar keramisch werk te bewonderen.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Voor meer informatie over deze tentoonstelling en/of beeldmateriaal neem contact op met Museum Land van Valkenburg (mw.Jopie Zuidema-Vroom), T 043 601 6394 / 06 48663700, E info@museumlandvanvalkenburg.nl

NATUURLIJK leven, dood en wederopstanding in de natuur
16 februari t/m 24 maart

Een huilende schedeI, tapijten van schimmelplekken: In deze tentoonstelling bij Pictura Dordrecht, podium voor hedendaagse kunst, staan de natuur en haar fenomenen centraal. Vijf kunstenaars die op een volstrekt eigen wijze ‘natuur’ als uitgangspunt hebben.

Barbara Witteveen werkt met keramiek en maakt dieren in menselijke poses die je meteen humane eigenschappen toedicht. Met haar kleinst mogelijke beeldjes, ‘snuiters’ genaamd, vult ze in spiraalvorm, zig-zag of als regels de wanden.

Jelle Korevaar construeert bewegende machines zoals een robothondje, waarmee hij uiting geeft aan zijn wereldbeeld. Hij probeert zijn werken te bezielen door ze menselijke en dierlijke kenmerken toe te kennen.

Lizan Freijsens organische, kleurrijke tapijten en behangsels zijn gebaseerd op de schoonheid van vochtplekken en schimmels. Zij maakt speciaal voor deze tentoonstelling een werk op de schouw.

Michiel van Bakel is gefascineerd door de spanning tussen mens en technologie en de beleving van tijd in het Antropoceen. Dat levert een poëtische werkelijkheid op waarin de mens en zijn omgeving centraal staan. Hij toont in Pictura onder andere een videowerk over het strand in Katwijk waar de Trans Atlantische kabel aan land komt.

Ad Koomans heeft een jaar lang het verloop van de seizoenen bijgehouden. Zijn aquarellen van planten en bloemen tonen de levensloop die de natuur ondergaat.

U bent van harte uitgenodigd voor de opening op zaterdag 16 februari om 17 uur.